Goście: Malkiem #5

wyzwanie: 21 pytań egzystencjalnych, „łacina wcale nie jest taka fajna”

Zostanie kamień z napisem:

Tu leży taki i taki.

Każdy z nas jest Odysem,

Co wraca do swej Itaki

~ Leopold Staff (Odys)

Ta historia zaczyna się tak, jak wiele innych, a nawet dokładnie tymi samymi słowami. Jest opowieścią o Odyseuszu, ale nie o tym mitologicznym, a naszym, współczesnym. Z bohaterem Homera wspólnego ma niewiele i gdyby to teraz zdradzić, wszystko straciłoby swój urok.

Rozpocznę więc w momencie, gdy Odys został Odysem.

* * *

Stary sad, pełen ukwieconych jabłoni, lśnił bielą niezliczonych płatków, opadających przy podmuchach wiatru i wirujących między drzewami. Wiosenne słońce zdążyło już ogrzać chłodne niedawno powietrze, wciąż jeszcze pachnące świeżością poranka. Między pniami jabłoni, tak starych, że już od lat nie mogło z nich być żadnego pożytku dla hodowcy, dwójka dzieci prowadziła taką właśnie rozmowę:

– Nie możesz być Odyseuszem – stwierdził kategorycznie szczupły, na oko ośmioletni, ciemnowłosy chłopiec. Oczy, których kolor był tym samym, co kolor nieba błyskały wesoło. – Ja nim jestem.

– Ale ja chcę – upierała się dziewczynka, tupiąc nóżką i zabawnie wykrzywiając dziecięcą twarzyczkę.

– To idź, pobaw się z kimś innym – odburknął, niemal już obrażony, opierając się o drzewo

– Nie! – przeraziła się. Nikogo innego nie lubiła tak, jak swego kolegi. – Chcę się bawić z tobą. Kim mam być?

Chłopiec od razu uśmiechnął się wesoło, wyprostował i odparł bez namysłu:

– Penelopą.

Nie przeszkadzało jej, że aż do obiadu siedziała tylko pod drzewem, prując nieistniejącą szatę.

Penelopa cieszyła się, obserwując, jak Odyseusz walczył z wyimaginowanym Polifemem i zmyślonymi Lajstrygonami, jak spotkał Kirke i umarłych, jak przepłynął obok Scylli i, pragnąc usłyszeć syrenią pieśń, udawał przywiązanego do masztu, za który posłużyła jedna z jabłonek.

Ukłucie w sercu poczuła tylko wtedy, gdy znalazł się na Ogygii.

Z Kalipso.

Penelopa nie była zadowolona, kiedy mama zawołała ją do domu. Gdy przebywała z Odyseuszem, mogłaby nie jeść. Wystarczyło mieć go obok.

* * *

Pytanie, skąd ośmiolatek znał antyczną opowieść nasuwa się samo. Wydaje się to dziwne i nietypowe, lecz odpowiedź jest całkiem zwyczajna.

Brat chłopca, starszy o kilkanaście lat, był zafascynowany mitologią, odkąd malec pamiętał. Kiedy co jakiś czas przyjeżdżał, aby spędzić chwilę w domu i odpocząć od studiów, zawsze wieczorem siadywał przy łóżku dziecka i opowiadał mu historie tak stare, jak to tylko możliwe: o zrozpaczonej Demeter i porwanej Korze, wszystkowidzącym Heliosie i nierozważnym Faetonie, różanopalcej Eos i poległym Memnonie, o nieszczęśliwej Selene i pięknym Endymionie, o dobrym Prometeuszu.

O nieszczęsnej tułaczce Odyseusza chłopczyk usłyszał w przededniu zabawy z Penelopą i żaden inny mit nie wydał mu się bardziej pasjonujący.

* * *

W spokojnej wsi, gdzie mieszkały dzieci, lata upływały zaskakująco szybko. Wiele razy jeszcze bawili się, odgrywając Odyseję, a imiona bohaterów przylgnęły do nich na stałe. Dla siebie byli Odyseuszem i Penelopą.

Już zawsze.

Z każdym kolejnym mijającym rokiem dziewczyna była coraz bardziej świadoma roli, jaka kiedyś ją czekała. Roli Penelopy.

Jej roli.

* * *

Kiedy Odyseusz i Penelopa kończyli szkołę, brat chłopaka był już dawno po studiach i wiodło mu się całkiem dobrze, a z pewnością lepiej niż rodzicom w jego wieku. Ci ostatni uznali, że najlepiej będzie, jeśli obu synom zapewnią możliwość wyboru zawodu wymagającego więcej wysiłku umysłowego niż praca rolnika. Stosunkowo wysokie zarobki starszego sprawiły, iż jeszcze bardziej naciskali na edukację młodszego.

Z tego też powodu Odyseusz musiał wyjechać do najbliższego dużego miasta, żeby studiować, choć nie miał pojęcia, co chciałby robić.

Penelopa uśmiechała się smutno, żegnając go.

– Będę tu na ciebie czekać – obiecała, a jej szmaragdowozielone oczy lśniły młodością, kiedy smukłymi palcami gładziła policzek przyjaciela.

– Będę pisał – rzekł, lecz Penelopa wiedziała, że przez lata nie dotrze do niej żadna wiadomość. Mimo to pozostała uśmiechnięta, gdy obejmował ją niezręcznie, po przyjacielsku, chociaż od dawna chciał, żeby byli dla siebie kimś… nie więcej, to słowo tu nie pasuje, bo któż może stwierdzić, które z uczuć jest ważniejsze? Kimś innym niż tylko przyjaciółmi.

– Do zobaczenia niedługo – po dłuższej chwili chłopak puścił ją i ruszył w stronę czekającego na polnej ścieżce samochodu .

– Do zobaczenia – odparła w momencie, kiedy pojazd znikał za wzniesieniem. – Za wiele lat.

Ze szmaragdów wypłynęły dwie słone krople.

* * *

Jako kierunek studiów Odyseusz wybrał filozofię, choć sam nie wiedział czemu. Po prostu wydała mu się odpowiednia.

W ciągu kilku lat nauki nie działo się wiele.

* * *

– Chciałam z panem omówić pański esej, a właściwie jego ostatnie zdanie.

– Tak? – Odyseusz uśmiechnął się niepewnie, usiłując przypomnieć sobie, jaką głupotę tym razem wymyślił.

– Napisał pan – promotorka uniosła wzrok znad ekranu komputera – amantes amantes.

Odyseusz wiedział, że to błąd, błąd oczywisty i nieprzystojący komuś, kto od czterech lat studiował filozofię, ale nic nie mógł na to poradzić. Zaczerwienił się tylko, z zażenowaniem oglądając czubki własnych butów, i czekał na naganę. Do głowy przyszłą mu jeszcze jedna myśl.

„Łacina wcale nie jest taka fajna, jak kiedyś sądziłem”.

– Nawiązuje to do znanej sentencji, ale jednak jej zaprzecza – kontynuowała wykładowczyni, a chłopak miał ochotę zapaść się pod ziemię. – Genialne, genialne w swojej prostocie. Stwierdza pan, że żaden stan nie jest podobny do zakochania, że niczego nie można porównać do tego uczucia.

 Odyseusz nie wierzył własnym uszom, ale i tak spojrzał na pomarszczoną twarz starszej kobiety. Podejrzliwie, to prawda, ale patrzył z pewną dozą nadziei, mimo podszeptów nieufnej świadomości, niemal pewnej, że nawet promotorka zacznie śmiać się z jego niewiedzy. Ale nic takiego nie nastąpiło.

– Chciałabym, żeby opowiedział pan coś więcej o tym poglądzie. Dobrze, że nie rozwinął go pan bardziej w swojej pracy, zniszczyłoby to jej wydźwięk, jednak zainteresował mnie pan.

Student uśmiechnął się z ulgą i już prawie bez skrępowania spytał:

– Na kiedy mam się przygotować?

Promotorka zmarszczyła brwi, niezadowolona i nie wydawała się już taka miła jak chwilę wcześniej.

– Powinien pan być przygotowany na tego typu pytania, przecież to normalne, że ludzie chcą wiedzieć dlaczego sądzi pan tak, a nie inaczej.

– M-myślałem – zająknął się student, szukając odpowiedniego usprawiedliwienia – że chodzi pani o odpowiedź w formie kolejnej pracy pisemnej.

– Cóż, jeśli tak pan woli… – profesorka wróciła do wystukiwania czegoś na klawiaturze.

– Nie, nie, wolę wyjaśnić pani wszystko teraz. Mam całą masą prac do napisania, wie pani jak to jest.

– Tak, wiem – kobieta znów uśmiechnęła się przyjaźnie. – Proszę usiąść i niech pan odpowiada.

Kiedy ponad godzinę później Odyseusz opuszczał wyraźnie usatysfakcjonowaną promotorkę, ta zatrzymała go w progu.

– Wróżę panu wielką przyszłość – a potem, patrząc na zamknięte za chłopakiem drzwi, mruknęła jeszcze pod nosem: – Tylko naucz się wreszcie porządnie łaciny, chłopcze.

Ale tego już student nie mógł słyszeć.

* * *

Odyseusz usiadł przy biurku w swoim ciasnym pokoiku i, ściskając mocno długopis, zaczął pisać. Pisał o wszystkim, co działo się w jego życiu od czasu ostatniego listu: o dziwnej sytuacji z błędem w pracy, o tym, że nadal nie rozmawia z innymi studentami, o tym, że nauka wkrótce się zakończy i będzie mógł zrobić, co zechce. Wreszcie o tym, jak bardzo tęskni za adresatką.

Złożył równo kilka gęsto zapisanych kartek i włożył je do koperty, na której napisał jedno tylko słowo: „Penelopa”, po czym odłożył ją do szuflady pełnej podobnych listów.

Nigdy nie odważył się ich wysłać. Minęło kilka lat i z pewnością już o nim zapomniała. Tak byłoby nawet lepiej.

Przynajmniej dla niej.

* * *

W tym czasie nie przyjeżdżał do rodzinnej wsi, ponieważ rodzice odwiedzali go dość często, a z uwagi na to, iż nigdy nie wysłał do Penelopy żadnego listu, wstyd byłoby mu się z nią zobaczyć.

Miał świadomość, że nic by nie powiedziała – ucieszyłaby się, a jej oczy zajaśniałyby pięknie. Ale nie był w stanie zmusić się do powrotu.

Odyseusz więc właściwie nie opuszczał miasta, gdzie mieszkał i studiował.

Naukę zakończył jako najlepszy z absolwentów, mimo że sam nie czuł się wcale najlepszy. Jego zdaniem wszystko wynikało ze szczęścia i dziwnych zbiegów okoliczności. Szczególnie rozmowa z promotorką, po której, jak sądził, każdy człowiek w promieniu stu kilometrów usłyszał o jego pracy.

Jeszcze zanim zdobył tytuł naukowy, otrzymał ofertę zatrudnienia w gazecie. Miał, jak to określił jej właściciel, komentować obecne wydarzenia w jakiś mądry sposób. Przełożony Odyseusza był jedną z osób, z którymi korespondencja czy rozmowa po prostu bolały od stężenia wszelkiego rodzaju błędów.

Ale ów człowiek nie ma żadnej większej roli w tej opowieści. Ważne jest, że Odys przyjął tę pracę i utrzymywał się z niej, póki nie zaoferowano mu wydania jego filozoficznych esejów i rozpraw.

I właśnie dzięki temu się poznaliśmy.

* * *

Zadzwoniłam do niego z polecenia mojego szefa. Umówiliśmy się następnego dnia w kawiarni, w południe. On nie miał stałej pracy, poza pisaniem artykułów do gazety, więc mógł spotkać się ze mną w każdej chwili, a ja wyszłam z pracy na służbową rozmowę.

Kiedy zobaczyłam mężczyznę siedzącego przy oknie i obserwującego nielicznych przechodniów, od razu wiedziałam, że to on. Wcale nie dlatego, że był jedyną osobą w wyludnionym lokalu, ani nie dlatego, że wyglądał na filozofa, bo nie wyglądał.

Czułam, że to musi być on, że głos, który wcześniej słyszałam, nie mógł należeć do nikogo innego, gdy tylko spojrzenie ciemnych, brązowych oczu spoczęło na mnie.

Błyszczał w nich ten sam smutek, który wcześniej słyszałam przez telefon.

Jak zahipnotyzowana, podeszłam do małego stolika, przy którym siedział, przywitałam się i przedstawiłam, a on odpowiedział tym samym. Przez pewien czas rozmawialiśmy o interesach, on zgodził się na moją propozycję i kiedy już ustaliliśmy termin podpisania umowy, przeszliśmy do zwyczajnej, towarzyskiej rozmowy.

Nagle, bez żadnego powodu, zaczęłam mu się zwierzać ze swoich kłopotów, które przy sprawach, z jakimi on się męczył, wydawały się zupełnie błahe.

Ale wtedy jeszcze nie miałam o tym pojęcia i opowiadałam mu o tych zupełnie nieistotnych szczegółach, a on skutecznie mnie pocieszał.

* * *

Następnym razem spotkaliśmy się prywatnie w jego małej kawalerce i znów z płaczem opowiadałam mu o moim życiu.

Każda kolejna wizyta wyglądała podobnie, aż w końcu i on wyjaśniał, czemu nigdy się nie śmieje i rzadko uśmiecha. Na początku nie mogłam zrozumieć – przecież wystarczyło wrócić do rodzinnej wsi. Ale minęło sporo czasu i Odyseusz wydawał się nie wiedzieć, co mogłoby go bardziej zranić – Penelopa, która zapomniała, czy Penelopa, która przysięgi dochowała. Widać też było, że za nią tęskni.

Więc Odys bał się i nie chciał wrócić, mieszkał w mieście, robiąc to, co umiał – to, dzięki czemu się poznaliśmy.

Stawaliśmy się sobie coraz bliżsi i, mimo że wciąż kochał Penelopę, potrzebował tej bliskości, ponieważ nie miał nikogo innego – brat mieszkał za daleko, a wiek nie pozwalał już rodzicom nawet na krótką podróż.

W pewnej chwili zaczęłam często zostawać u niego na noc, później zamieszkaliśmy razem, utrzymując się z zysków ze sprzedaży jego książek i mojej pensji z wydawnictwa.

Z każdym rokiem wiodło nam się coraz lepiej. Kiedy Odyseusz mi się oświadczył, przez chwilę byłam przekonana, że zapomniał już o swoich uczuciach do młodej dziewczyny, która musiała już być wtedy zupełnie kimś innym.

Z czasem, kiedy jego dzieła stały się sławne, a moje zarobki właściwie niepotrzebne, gdyż i tak żyliśmy luksusie, odeszłam z pracy i poświęciłam się korekcie i redakcji prac mojego narzeczonego – nigdy nie wzięliśmy ślubu, Odyseusz nie chciał, a ja nie naciskałam.

W czasie, gdy oboje pracowaliśmy w domu, mogłam spędzać z nim każdą wolną chwilę i byłoby to cudowne, gdyby nie smutek, który zaczęłam u niego zauważać. Wcześniej był w stanie go przede mną ukryć, przekonując mnie, że nasze życie jest szczęśliwe.

Ja byłam w pewnym stopniu szczęśliwa, mogąc spędzać z nim życie, ale on nie mógłby powiedzieć tego samego. Nie miał wiele poza ulotnymi chwilami radości.

Nie mówiłam więc nic, odkładając pytanie o Penelopę zawsze na nieokreślone potem i zanim się zorientowałam, dopadła nas starość i choroba. Odyseusz pierwszy zaczął jeździć po różnych szpitalach i jednego, okrutnego dla mnie dnia wrócił z wyrazem zdecydowania na twarzy.

– Umieram – powiedział wypranym z emocji głosem. – Jeśli żyje, muszę ją zobaczyć przed śmiercią.

– Nie – przerwałam rozpaczliwie. – Nie możesz tam jechać, podróż ci tylko zaszkodzi.

– To nie jest wcale tak daleko – odparł. – Zrozum, proszę, muszę – wyciągnął rękę i kciukiem starł łzę, spływającą powoli z mojego policzka. – Muszę – powtórzył.

Mój umysł próbował jeszcze wymyślić jakiś plan, żeby tylko został ze mną, żeby tylko go zatrzymać, ale wiedziałam już, że to nie ma sensu.

– Jedź – uśmiechnęłam się smutno i przytuliłam do niego. – Tylko nie zapomnij ciepłych skarpet – dodałam, próbując ukryć żal.

Kilkanaście minut później znów stał w drzwiach, tym razem ze spakowaną walizką w dłoni.

– Żegnaj – powiedziałam, wiedząc, że widzę go po raz ostatni.

– Dziękuję – rzekł krótko. – Za wszystko.

Pocałował mnie.

Wyszedł.

* * *

Rodzice Odyseusza nie żyli od wielu lat, ale starego domu na wsi nigdy nie sprzedał. Przyjechał tam tego dnia, uprzątnął trochę, lecz, nie wytrzymując dusznej atmosfery niezamieszkałego budynku, opuścił go i poszedł do sadu, który był miejscem jego zabaw w dzieciństwie.

Na drzewach zostało już niewiele pożółkłych liści. Mimo to niemal nagie gałęzie wyglądały przepięknie w słonecznych promieniach ostatniego dnia.

Zmęczony spacerem, starzec oparł się o jedną z jabłoni i z trudem siadając, uśmiechnął się. Wspomnienia sprowadziły na niego spokój i zasnął, ogrzewany ciepłymi promykami słońca.

* * *

– Odyseusz?

Kobiecy głos wyrwał go ze snu. Otworzył oczy i zobaczył przed sobą pomarszczoną twarz, na której jawił się uśmiech. Uśmiech smutny, stary, zmęczony życiem. Jednak najbardziej przyciągały uwagę oczy, szmaragdowozielone, w przeciwieństwie do uśmiechu młode, jak u dziecka. I te oczy przypomniały coś Odyseuszowi, coś bardzo ważnego, ale nie wiedział, co takiego, więc odezwał się dopiero po chwili:

– Każdy z nas jest Odysem, co wraca do swej Itaki, czyż nie? – starzec uśmiechnął się, przywołując z odmętów pamięci niemal już zapomniany wiersz Leopolda Staffa.

 „A kto pyta?”, chciał dodać, ale w tym samym momencie już nie potrzebował odpowiedzi. Bo uśmiech kobiety stał się taki, jak oczy – młodzieńczy, beztroski i Odyseusz znów widział przed sobą młodą dziewczynę.

Tą, którą była, gdy ją opuścił.

– Witaj, Penelopo – powiedział i to jego uśmiech stał się uśmiechem zmęczonego starca. – Co robiłaś przez te wszystkie lata?

– Czekałam na ciebie.

* * *

Znaleziono ich następnego ranka pod drzewem.

Oboje byli uśmiechnięci.

Wiatr zwiał z drzew ostatnie, kurczowo trzymające się życia listki.

* * *

Zabawne, że Odyseusz, jako filozof, znany był głównie z napisania dzieła „21 pytań egzystencjalnych”. Jego ostatnią część pozostawił bez odpowiedzi, ponieważ był przekonany, iż nie da się jej udzielić.

Ostatniego dnia, czy raczej: ostatniej nocy życia nie miałby zapewne z tym problemu. Owa odpowiedź była dla niego wcześniej zbyt oczywista, ale rzeczy oczywiste nie zawsze są złe.

– Spędzenie naszego czasu najlepiej jak możemy, z ludźmi, na których nam zależy – powiedziałby i to byłaby jedyna odpowiedź, najwłaściwsza, jaką możemy poznać w tym życiu.

A na jakie pytanie?

Cóż, oczywiste.

Kalipso

8 czerwca 2014

###

Recenzja

Może to przez mój nawyk do przedłużania wszystkiego albo po prostu kwestia gustu, ale jako Stonka miałam wrażenie, że wszystko dzieje się zbyt szybko, więc nie za bardzo poruszyła mnie ta historia Penelopy i Odyseusza. Zrobiłeś to pewnie po to, by ukazać ich od dzieciństwa, aż po starość i w ten sposób upodobnić ich historię do mitu, ale zabrakło mi tu jakiegoś dobrego dialogu, wymiany zdań, sceny poznania się lepiej. Bez tego ich relacja wydaje się jakaś taka… sucha. Nie licząc wspólnej zabawy, mało co ich łączyło, a przynajmniej tak to wyglądało z mojej perspektywy. Oprócz wyglądu Penelopy i jej „przeznaczenia”, w sumie nie wiemy, kim jest, co lubi, jaki ma charakter, dlaczego postanawia czekać na Odyseusza całe życie. Cała historia zdaje mi się nie tyle, że nieprawdopodobna, bo w fikcji dzieje się wiele rzeczy, ale trochę nienaturalna. Ale może wytłumaczenie znajduje się w Odysei i trzeba ją jeszcze raz przeczytać? Nie wiem. Zadziwiło mnie jednak, że narratorem okazała się Kalipso, co nadało dość ciekawy wydźwięk historii.

Jako Pirat tym razem się ze Stonką całkowicie zgodzić nie mogę. Przyśpieszenie akcji wydaje mi się tutaj nawet właściwe, biorąc pod uwagę formę, z kolei relacja Odyseusza i Penelopy, a także jej trwałość, nie wydają mi się bardzo nienaturalne – ich wspólnie spędzone dzieciństwo, na pewno pełne nieopowiedzianych historii, mogło wytworzyć więź o takiej sile. Odczułam to przywiązanie i chyba dlatego mnie tekst w pewnym stopniu urzekł. No, może jeszcze przez sposób wykorzystania słów wyzwaniowych i same odniesienia do mitologii. ^^ Pochwalę też za to, na co jakiś czas temu zwróciła uwagę Kalka, czyli wprowadzenie takiego narratora-gawędziarza, z którym według mnie bardzo zgrabnie sobie poradziłeś. Przyczepię się natomiast do pewnego drobiazgu: fragmenty zawierające wzmianki o bracie Odyseusza czasem zbijały mnie z tropu podczas czytania – mam wrażenie, że nieco odcinają się od reszty stylistycznie.

Podsumowując, w imieniu całej załogi eProzaca gratulujemy Twojego już piątego wyzwania i… cóż, jak zawsze, czekamy na więcej!